Η Σημασία της Επικοινωνίας στα Προγράμματα ABA – Πρώιμης Παρέμβασης

---

Η επικοινωνία αποτελεί βασικό στόχο των προγραμμάτων Πρώιμης Παρέμβασης και της Εφαρμοσμένης Ανάλυσης Συμπεριφοράς (ABA), καθώς αποτελεί τη βάση για τη μείωση ανεπιθύμητων συμπεριφορών, τη βελτίωση της κοινωνικής ζωής, την αυτονομία και τη μαθησιακή πρόοδο. Εφαρμόζοντας τεκμηριωμένες πρακτικές, τα παιδιά με αναπτυξιακές δυσκολίες, όπως η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ), αποκτούν τα εργαλεία για να συμμετέχουν ενεργά στην κοινωνία και να αναπτύξουν ουσιαστικές σχέσεις με το περιβάλλον τους.

1. Επικοινωνία ως Βασική Ανάγκη

Η ικανότητα να εκφράζει κάποιος τις ανάγκες, τις επιθυμίες και τα συναισθήματά του είναι ζωτικής σημασίας. Τα παιδιά με δυσκολίες στην επικοινωνία μπορεί να εμφανίσουν προκλητικές συμπεριφορές, όπως εκρήξεις, επειδή δεν μπορούν να εκφράσουν ό,τι επιθυμούν ή αισθάνονται. Τα προγράμματα πρώιμης παρέμβασης βοηθούν στην ανάπτυξη λειτουργικής επικοινωνίας, μειώνοντας έτσι τέτοιες συμπεριφορές.

2. Βελτίωση της Κοινωνικής Αλληλεπίδρασης

Η επικοινωνία δεν αφορά μόνο τη μετάδοση πληροφοριών, αλλά και την ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων. Μέσω της επιστήμης ABA και των πρώιμων παρεμβάσεων, τα παιδιά μαθαίνουν:

• Πώς να επικοινωνούν βασικές τους ανάγκες και να σχολίαζουν.
• Να επιδεικνύουν βασικές επικοινωνιακές δεξιότητες όπως π.χ. η από κοινού προσοχή.
• Πως να ξεκινούν και να διατηρούν συνομιλίες.
• Πώς να ανταποκρίνονται κοινωνικά (π.χ. να απαντούν σε ερωτήσεις, να χρησιμοποιούν βλεμματική επαφή).
• Να κατανοούν και να χρησιμοποιούν λεκτικά και μη λεκτικά στοιχεία της επικοινωνίας.

3. Ανάπτυξη Γλωσσικών και Μη Γλωσσικών Δεξιοτήτων

Τα προγράμματα ABA χρησιμοποιούν τεκμηριωμένες πρακτικές για την εκμάθηση της γλώσσας και των επικοινωνιακών δεξιοτήτων, ακόμα και σε παιδιά που δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν:

• Verbal Behavior Therapy (VB) βοηθούν στην ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας.
• PECS (Picture Exchange Communication System) επιτρέπουν στα παιδιά να αυξήσουν την επικοινωνιακή τους πρόθεση, το νοητικό τους λεξιλόγιο και τη γλωσσική δομή. 

4. Ανάπτυξη Γλωσσικών και Μη Γλωσσικών Δεξιοτήτων

Όταν ένα παιδί μαθαίνει να επικοινωνεί αποτελεσματικά, μπορεί να γίνει πιο ανεξάρτητο στην καθημερινότητά του. Για παράδειγμα, ένα παιδί που μπορεί να ζητήσει βοήθεια ή να εκφράσει ότι θέλει να φάει, να παίξει ή να ζητήσει βοήθεια έχει περισσότερες πιθανότητες να είναι αυτόνομο στο σπίτι, στο σχολείο και σε άλλα περιβάλλοντα.

5. Ενίσχυση της Μάθησης και της Συμπεριφορικής Ανάπτυξης

Η επικοινωνία συνδέεται άμεσα με τη μάθηση. Τα παιδιά που μπορούν να εκφράσουν ερωτήσεις, να σχολιάσουν, να ζητήσουν διευκρινίσεις ή να συμμετάσχουν σε συζητήσεις, μαθαίνουν πιο αποτελεσματικά. Τα προγράμματα ABA χρησιμοποιούν τεχνικές όπως:

• Διακριτές Δοκιμές (DTT – Discrete Trial Training), που βοηθούν στην κατανόηση εννοιών και γλωσσικών δομών.
• Εκπαίδευση βασισμένη στο φυσικό περιβάλλον (NET – Natural Environment Training), που ενισχύει την αυθόρμητη επικοινωνία μέσα από πραγματικές καταστάσεις.

6. Ομιλία VS Επικοινωνία

Τα προγράμματα ABA εστιάζουν στην εκπαίδευση των παιδιών με αναπτυξιακές δυσκολίες, να επικοινωνούν με τρόπο που τους είναι φυσικός και αποτελεσματικός. Αυτό σημαίνει ότι η έμφαση δεν είναι αποκλειστικά στην ανάπτυξη της ομιλίας, αλλά στην εύρεση ενός τρόπου επικοινωνίας που να ταιριάζει στις ικανότητες κάθε παιδιού.
Ο στόχος είναι η ανάπτυξη της λειτουργικής επικοινωνίας, η οποία επιτρέπει στα παιδιά να εκφράζονται, να κοινωνικοποιούνται και να συμμετέχουν ενεργά στο περιβάλλον τους.

ΠΗΓΕΣ: Fuller, E. A. and Kaiser, A. P. (2020). The Effects of Early Intervention on Social Communication Outcomes for Children with Autism Spectrum Disorder: A Meta-analysis. Journal of autism and developmental disorders, 50(5), pp. 1683–1700. Available at: Springer.

Smith, D. P., Hayward, D. W., Gale, C. M., Eikeseth, S. and Klintwall, L. (2021). Treatment Gains from Early and Intensive Behavioral Intervention (EIBI) are Maintained 10 Years Later. Behavior modification, 45(4), 581–601. Available at: Sage Journals