24 Ιαν Η αξία της βλεμματικής επαφής

Πώς μπορεί να διδαχθεί η βλεμματική επαφή σε παιδιά με ΔΑΦ

Στο Πρωινό πρόγραμμα πρώιμης παρέμβασης του κέντρου μας, δίνεται μεγάλη σημασία στη βελτίωση των επικοινωνιακών δεξιοτήτων των μαθητών μας. Έτσι, σε περίπτωση που χρήζει παρέμβασης, η βλεμματική επαφή αποτελεί έναν από τους πρωταρχικούς στόχους που θέτονται. Προσπαθώντας να μένουμε ενημερωμένοι για νέες έρευνες στον τομέα συναντήσαμε την ενδιαφέρουσα μελέτη Using Shaping to Teach Eye Contact to Children with Autism Spectrum Disorder (Fonger & Malott, 2019).

Μέθοδος:

Η μελέτη αυτή χρησιμοποίησε τη τεχνική της σταδιακής διαμόρφωσης (shaping) για να διδάξει σε 3 παιδιά προσχολικής ηλικίας διαγνωσμένα με διαταραχές αυτιστικού φάσματος να έχουν βλεμματική επαφή διάρκειας 3 δευτερολέπτων με τον εκπαιδευτή τους. Η μελέτη παρουσίασε έναν εναλλακτικό τρόπο διδάγματος της δεξιότητας, χωρίς να κρίνεται αναγκαία η χρήση εντολών όπως “κοίταξε με” ή η ανταπόκριση των παιδιών στο όνομά τους.

Οι τρεις μαθητές που συμμετείχαν ήταν ηλικίας 2,5 ετών κι είχαν διαγνωσθεί με διαταραχή αυτιστικού φάσματος. Παρακολουθούσαν τμήμα πρώιμης παρέμβασης 5 φορές την εβδομάδα κατά το οποίο χρησιμοποιούταν Discrete Trial Training (DTT) . Βάσει ανεπίσημης αξιολόγησης και χρήσης του εργαλείου αξιολόγησης VBMAPP (Verbal Behavior Milestones Assessment and Placement Program) είχε κριθεί ότι η βλεμματική επαφή και η ανταπόκριση στο όνομά τους ήταν σημαντικά ελλείμματα και στόχοι για παρέμβαση. Οι παραπάνω μαθητές δεν παρουσίαζαν κάποια λεκτική συμπεριφορά. Επιπρόσθετα, επιδείκνυαν καθόλου έως ελάχιστη ανταπόκριση σε οδηγίες και δεξιότητες μίμησης. Μάλιστα και τα τρία παιδιά επιδείκνυαν σπάνια βλεμματική επαφή ενώ αντίθετα γύριζαν το κεφάλι τους μακριά από τον εκπαιδευτή, έκλειναν τα μάτια ή παρουσίαζαν προβληματικές συμπεριφορές (χοροπηδώντας στη καρέκλα τους ή επιχειρώντας να απομακρυνθούν). Τα παραπάνω χαρακτηριστικά καθιστούσαν δύσκολο για τους εκπαιδευτές να αναγνωρίζουν πότε είχαν τη προσοχή των μαθητών και ως αποτέλεσμα να διδάξουν στους μαθητές δεξιότητες μίμησης και ακολουθίας οδηγιών.

Οι στόχοι των μαθητών στη μελέτη αυτή είχαν αυξανόμενο βαθμό δυσκολίας. Έτσι, οι μαθητές αρχικά διδάχθηκαν να γυρίζουν το σώμα τους προς τον εκπαιδευτή, έπειτα προς το πρόσωπό του, μετά να κάνουν βλεμματική επαφή για 1 δευτερόλεπτο, ύστερα για 2 και αργότερα για 3 δευτερόλεπτα. Το επόμενο βήμα ήταν να κάνουν βλεμματική επαφή με τον εκπαιδευτή, να εκτελούν μία απλή εντολή ή μίμηση και να ξανακάνουν βλεμματική επαφή. Έπειτα τους ζητούταν αφού ολοκληρώσουν την παραπάνω διαδικασία, να εκτελέσουν μία δεύτερη εντολή ή μίμηση και να κοιτάξουν για μία ακόμη φορά τον εκπαιδευτή.

Η εκπαίδευση γινόταν σε 1 έως 6 συνεδρίες την ημέρα ενώ η καθεμία διαρκούσε 5 λεπτά. Ο εκπαιδευτής απέσυρε ένα αγαπημένο αντικείμενο και περίμενε μέχρι το παιδί να πετύχει τον εκάστοτε στόχο . Αν ο στόχος είχε επιτευχτεί μέσα σε 5 δευτερόλεπτα, ο εκπαιδευτής έδινε το αντικείμενο στον μαθητή για 15 δευτερόλεπτα μαζί με έναν τροφικό ενισχυτή . Αν ο μαθητής χρειαζόταν παραπάνω από 5 δευτερόλεπτα για να πετύχει τον στόχο ο εκπαιδευτής έδινε το αντικείμενο για 5 δευτερόλεπτα στον μαθητή. Αν ο αριθμός των επιτυχημένων προσπαθειών των μαθητών πληρούσε τα καθιερωμένα κριτήρια, ο βαθμός δυσκολίας του στόχου αυξανόταν.

Αποτελέσματα:

Και οι 3 μαθητές κατάφεραν να κατακτήσουν τους στόχους που αναφέρθηκαν παραπάνω σε ποσοστό 100% και να διατηρήσουν τη βλεμματική επαφή έπειτα από έναν μήνα. Αφού κατακτήθηκε η δεξιότητα, κρίθηκε συνετό να γενικευτεί με διάφορους εκπαιδευτές και σε διαφορετικές τοποθεσίες (τάξη, χώρο παιχνιδιού, τραπέζι, διάδρομο).

Η σημασία της παραπάνω έρευνας είναι μεγάλη, καθώς η διατήρηση της βλεμματικής επαφής μπορεί πιθανά να βοηθήσει στην αύξηση της προσοχής των μαθητών σε ερεθίσματα που παρέχονται κατά τη μάθηση, καθώς και την εκτέλεση εντολών ενώ δύναται να βοηθήσει στον βαθμό κατάκτησης δεξιοτήτων όπως η παραγωγή αιτημάτων και η μίμηση απλών αδρών κινήσεων.

Παραπομπές:

Fonger Amelia, Malott Richard W., Using Shaping to Teach Eye Contact to Children with Autism Spectrum Disorder. Behavior Analysis in Practice. 2019 Mar; 12(1): 216–221. Published online 2018 May 25. doi: 10.1007/s40617-018-0245-9

Λέξεις κλειδιά: Πρώιμη παρέμβαση, βλεμματική επαφή, αυτισμός, ABA, Shaping, ΔΑΔ